Levenscyclusanalyse? Well-to-wheels (WtW)? Koolstofhandafdruk? Jargon uit het duurzame transport uitgelegd

De wereld van duurzame mobiliteit wordt voortgedreven door nieuwe, innovatieve technologie waarmee het uiterste uit hernieuwbare en andere milieuvriendelijke energiebronnen kan worden gehaald. Nieuwe technologie en uitvindingen gaan echter vaak gepaard met een overvloed aan ingewikkelde termen.

Deze op het eerste gezicht lastige begrippen zijn in het leven geroepen om te laten zien hoe duurzaam transport de wereld verandert en verbetert. Om overheden, beleidsmakers en bedrijven te overtuigen van het duurzame pad, is het belangrijk dat het belang van duurzame transportoplossingen onderstreept wordt.

“Dit soort termen worden veel gebruikt, maar ze zijn soms moeilijk te begrijpen en vereisen verdere uitleg,” aldus Petri Lehmus, vicepresident Research and Development (R&D) bij Neste en een expert in het aansturen van teams die circulaire en hernieuwbare oplossingen ontwikkelen, zowel voor de economie als de maatschappij.

Mocht je het verschil tussen een koolstofvoetafdruk en een koolstofhandafdruk ook lastig vinden, of het begrip ‘levenscyclusanalyse’ niet helemaal snappen, dan ben je hier aan het juiste adres. Deze veelgebruikte (maar zelden begrepen) begrippen worden hier uitgelegd.

Levenscyclusanalyse (LCA - Life cycle assessment)

Levenscyclusanalyse (LCA in het Engels) is een term die overal opduikt in alles wat met duurzaam vervoer en mobiliteit te maken heeft.

Maar wat betekent deze term nou echt? En hoe verschilt het gebruik ervan wanneer hij wordt toegepast op brandstof of voertuigen?

Simpel gezegd wordt de term ‘levenscyclusanalyse’ gebruikt om een product te beoordelen op alles wat bij de vervaardiging van dat product komt kijken; van de fabricage van voertuigen of de productie van brandstoffen, tot alle materialen die in dat proces worden gebruikt - zoals energie en transportstappen - en hun voortdurende milieueffecten.

“Stel, je koopt een auto. Een levenscyclusanalyse kijkt niet alleen naar de voormalige eigenaar en het eerdere gebruik van de auto, maar ook naar het hele proces eromheen, van de fabricage tot de sloop” zegt Gordon Telling, beleidsdirecteur bij het transportadviesbureau Sustainable Freight Solutions.

Een andere factor is de energie die nodig is om een auto te laten rijden. Dan heb je het weer over een ander aspect van de levenscyclusimpact. Zo kun je uiteindelijk verschillende mobiliteitsoplossingen met elkaar vergelijken.

Hoewel het bezit van een voertuig slechts enkele jaren kan duren, gaat er veel meer tijd en moeite zitten in de productie en, uiteraard, de ontmanteling van de auto, wat ook een impact heeft op het milieu. Hetzelfde geldt voor de keuze van de energiebron van de auto, die varieert van conventionele vloeibare fossiele brandstoffen tot de meer futuristische waterstofceltechnologie. Het gaat echter niet alleen om de klimaatuitstoot via de uitlaat, maar om de holistische impact van het product op de planeet gedurende de hele levenscyclus, vandaar de term levenscyclusanalyse.

Volgens Lehmus wordt LCA vaak omschreven als een benadering ‘van de wieg tot het graf’.

“Het is een wetenschap op zich. Er zijn goede internationale LCA-normen, en in Europa en Noord-Amerika gelden richtlijnen voor brandstofduurzaamheid. Levenscyclusanalyse wordt daarbij ingezet om duurzaamheid te bewijzen.”

Om de levenscyclusanalyses van producten met elkaar te kunnen vergelijken, is het dus essentieel dat collectief geaccepteerde regels en richtlijnen worden opgevolgd.

Well-to-wheels (WtW)

Over het algemeen wordt het transport gezien als een sector met een grote milieu-impact door de uitstoot van broeikasgassen zoals koolstofdioxide (CO₂), methaan (CH₄) en stikstofoxide (N₂O). Vandaar dat discussies over duurzaam transport en het terugdringen van de broeikasgasuitstoot vaak door elkaar worden gehaald.

Gelukkig beschikken we over nuttige begrippen die deze discussie kunnen verhelderen.

Well-to-wheels (WtW) wordt gebruikt om de LCA van brandstoffen te beoordelen, met inachtneming van alle fasen van de levenscyclus - van de exploitatie van de grondstoffen tot het gebruik ervan.

Een well-to-wheels-analyse bestaat uit twee onderdelen: well-to-tank (WtT) en tank-to-wheels (TtW).

Bij WtT gaat het om de brandstofproductie, bij TtW om het brandstofgebruik. De fases worden normaal gesproken verdeeld tussen voertuigen en brandstoffen.

Deze termen zijn een geliefd discussiepunt voor politici. De politiek is verdeeld wanneer het aankomt op het berekenen van de broeikasgasuitstoot van verschillende energiebronnen. Moet daarvoor worden uitgegaan van well-to-wheels, of alleen van een onderdeel daarvan?

Dit is een belangrijk onderscheid. Zo wordt van elektrische voertuigen vaak gedacht dat ze geen broeikasgassen uitstoten omdat hun TtW-uitstoot nul is. Maar ze hebben wel degelijk een impact op het milieu als je naar de totale WtW-uitstoot kijkt. Denk bijvoorbeeld aan de uitstoot die gepaard gaat met het opwekken van de elektriciteit die nodig is om de motor draaiende te houden.

Uitleg over WtW en TtW

Voor elke liter verbruikte benzine komt ongeveer 2,4 kg koolstof in de vorm van CO₂ in de atmosfeer terecht. Deze 2,4 kg CO₂ per liter benzine is het effect van de brandstof op het klimaat wanneer rekening wordt gehouden met de emissies van TtW. Het gaat dan dus om de emissies die het gevolg zijn van de verbranding van de brandstof door de motor.

Dit is echter niet de totale milieu-impact van de brandstof. Er wordt bijvoorbeeld niet gekeken naar de broeikasgasuitstoot van de extractie van ruwe olie, het raffineren en het transport van de brandstof en grondstoffen. Deze uitstoot, die over de hele levenscyclus van de brandstof wordt gemeten, wordt wél meegenomen bij de WtW-methode.

Als je alleen de emissies uit de uitlaat meet, krijg je geen volledig beeld van de milieu-impact van de brandstof, omdat geen rekening wordt gehouden met de oorsprong van de koolstof. De milieu-impact van de brandstof wordt bepaald door de vraag of de emissies die in de atmosfeer terechtkomen afkomstig zijn van fossiele of hernieuwbare bronnen.

Hoewel ook bij het gebruik van biobrandstoffen koolstof vrijkomt, telt dit niet als ‘extra uitstoot’. Het gaat hier immers om koolstofuitstoot die afkomstig is uit hernieuwbare bronnen en die weer ‘terugkeert’ in de atmosfeer, waardoor er een koolstofcyclus ontstaat.

Zo is de CO₂ -uitstoot uit de gebruiksfase van hernieuwbare diesel gelijk aan nul. Dit komt doordat de hoeveelheid kooldioxide uit biobrandstoffen die vrijkomt bij de verbranding gelijk is aan de hoeveelheid die de hernieuwbare grondstof in een eerdere fase heeft opgenomen.

Dit is anders dan bij fossiele brandstoffen waarbij de koolstof wordt opgepompt uit ondergrondse opslagplaatsen en de mate van kooldioxide in de atmosfeer wordt opgebouwd, waardoor de klimaatverandering versnelt.

Vanuit het oogpunt van het klimaat is dit wat echt het verschil maakt, want alleen bij de WtW-methode krijg je een goed beeld van de totale milieu-impact.

Koolstofhandafdruk

Om klimaatverandering tegen te gaan, zullen we onze koolstofvoetafdruk drastisch moeten inperken. De koolstofvoetafdruk verwijst naar de impact die een product of dienst heeft over de gehele levenscyclus. Toch zijn maar weinigen van ons bekend met de koolstofhandafdruk.

De koolstofhandafdruk is ontstaan als reactie op de negatieve connotatie van het benoemen van iemands koolstofvoetafdruk. De koolstofhandafdruk van een product gaat over het vergelijken van twee gelijke producten of diensten en hun impact op het klimaat. De handafdruk geldt voor degene die een kleinere koolstofvoetafdruk kan laten zien. De koolstofhanddruk is gelijk aan het verschil tussen de twee opties in hun koolstofvoetafdruk, gemeten in massa CO₂-equivalent.

De handafdruk meet de hoeveelheid die individuen en bedrijven besparen door de best beschikbare optie te kiezen, met de bedoeling om toekomstig gedrag aan te moedigen en uiteindelijk te verbeteren. De handafdruk moet daarom worden gezien als een stimulans voor positieve verandering in plaats van als een straf.

"Tijdens je dagelijkse leven kun je de koolstofkosten optellen van alles wat je doet, of het nu de koffie is die je drinkt of de auto waarin je rijdt," zegt Telling. "De koolstofhandafdruk kijkt naar wat je doet om dat te verminderen."

De koolstofhandafdruk functioneert als een positieve herbeoordeling van onze impact op het milieu en moedigt proactieve, in plaats van reactieve actie aan.